Làm thế nào để kiểm tra, kiểm soát thương mại điện tử trên địa bàn

Thực trạng phát triển thương mại điện tử

Thương mại điện tử là một khái niệm tương đối rộng, tên gọi phổ biến là thương mại trực tuyến, kinh doanh điện tử hoặc kinh doanh trên không gian mạng. Cùng với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin, chủ yếu là tốc độ phát triển của internet, TMĐT ở Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc cả về quy mô, số lượng và chất lượng.
Nhìn chung, thói quen mua hàng của người tiêu dùng Việt Nam cũng có những thay đổi tích cực. Từ việc chỉ quen với giao dịch kinh doanh truyền thống, mặt đối mặt, được cầm, ngắm và có thể được thử sản phẩm, nay họ đã dần tiếp cận và yêu thích hình thức mua sắm trực tuyến. Xu thế mua sắm trực tuyến đang dần trở thành xu thế phổ biến trong dân cư, được lan rộng từ thành thị cho tới nông thôn, từ miền đồng bằng cho tới miền núi. Xúc tiến TMĐT đang dần trở thành trào lưu, các sản phẩm, hàng hóa không chỉ được giới thiệu, quảng bá trên các sàn TMĐT lớn mà còn cả những trang website của doanh nghiệp, cá nhân, cả nhà cung ứng, khách hàng, đối tác. Khoảng cách, không gian đã được thu hẹp, thay đổi mang lại sự tiện ích cho mọi đối tượng tham gia TMĐT.
  
  
Về loại hàng hóa giao dịch trên không gian mạng hiện nay: Loại hình hàng hóa chủ yếu được mua nhiều nhất là: Thực phẩm; Quần áo, Giày dép và Mỹ phẩm; Đồ điện tử; Thiết bị đồ dùng gia đình ... 
Bên cạnh sự phát triển vượt bậc của thương mại điện tử ở Việt Nam thì tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ được rao bán tràn lan trên mạng internet, trên các nền tảng giao dịch trực tuyến đang là vấn đề nhức nhối của xã hội, ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng, môi trường đầu tư kinh doanh, gây thất thu ngân sách...
Các đối tượng lợi dụng thương mại điện tử, hoạt động bưu chính để vận chuyển, buôn bán hàng lậu, hàng giả. Một số sử dụng kho hàng của doanh nghiệp bưu chính để tập kết hàng lậu, hàng giả; giả mạo phương tiện vận chuyển của doanh nghiệp bưu chính để vận chuyển hàng lậu, hàng giả. Một số khác tiêu thụ hàng lậu, hàng cấm thông qua hình thức bán hàng trực tuyến online sau đó vận chuyển qua bưu chính.
Từ thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao của các đơn vị chức năng cho thấy  hình thức phát trực tuyến (livestream) bán hàng trên các ứng dụng  mạng xã hội, website, sàn thương mại điện tử bị lợi dụng triệt để để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Các lực lượng chống buôn lậu, gian lận thương mại, chống hàng gian, hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng đã phát hiện nhiều kho hàng với diện tích rất lớn đặt tại Hà Nội, Bắc Giang, Lào Cai… chứa hàng trăm nghìn mặt hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu của nhiều thương hiệu lớn như: Nike, Adidas, Gucci, Nano J.Plus… Các đối tượng đã trực tiếp tiến hành sản xuất và đăng bán thông qua mạng xã hội.
Đối với Tây Ninh, cùng với xu hướng phát triển chung thì kinh doanh trên không gian mạng ở Tây Ninh cũng phát triển rầm rộ. Các đối tượng  hoạt động kinh doanh qua mạng xã hội thì không có địa chỉ kinh doanh cố định nên không xác định được đối tượng. Cùng với đó, tên đăng trên mạng khác với tên thật, sử dụng nhiều tài khoản khác nhau để kinh doanh. Giao dịch trong kinh doanh thì có lúc bằng tiền mặt, lúc chuyển khoản, trong khi tài khoản không phải lúc nào cũng đăng ký ở ngân hàng tại địa phương.
Qua kiểm tra cho thấy, đa phần người bán có địa điểm livestream một nơi, nhưng kho hàng lại là một nơi khác nên gặp nhiều khó khăn trong công tác kiểm tra, xử lý. Khi kiểm tra thì phát hiện hầu hết người bán đều không đăng ký kinh doanh, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, không đăng ký thuế.

Các đối tượng thường livestream vào ban đêm, chốt hàng xong thì có đội ngũ Shipper đến tận nơi nhận vận chuyển hàng hóa đi giao, mọi công đoạn giao dịch đều khép kín nên gây rất nhiều khó khăn cho cơ quan chức năng quản lý, nắm bắt kiểm tra, xử lý. 
 Vì vậy việc thu thập thông tin, quản lý địa bàn, rà soát, lập danh sách và kiểm tra đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên các nền tảng này còn hạn chế và chưa phản ánh đúng thực tế. 
Về chính sách pháp luật trong quản lý thương mại điện tử:
Hiện Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư 47/2014/TT-BCT ngày 05/12/2014 quy định về quản lý website TMĐT. Trong thông tư nêu rõ, các thương nhân, tổ chức, cá nhân không được sử dụng website TMĐT để kinh doanh các hàng hóa hạn chế kinh doanh như: súng, vũ khí; thuốc lá, xì gà; rượu các loại liên quan đến động vật… Thương nhân lập website phải bán các loại hàng hóa đủ điều kiện kinh doanh và công bố đủ điều kiện trên từng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ.
Các sàn TMĐT có trách nhiệm ngăn chặn và loại bỏ khỏi website những thông tin bán hàng hóa, dịch vụ thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh theo quy định của pháp luật và hàng hóa hạn chế kinh doanh theo quy định. Bên cạnh đó, các trang TMĐT phải loại bỏ khỏi website những thông tin bán hàng giả, hàng nhái, hàng nhập lậu, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và các hàng hóa, dịch vụ vi phạm pháp luật khác khi phát hiện hoặc nhận được phản ánh có căn cứ xác thực về những thông tin này.
Quy định là như vậy nhưng một số sàn TMĐT vẫn còn một số chiêu “lách” nhằm thu hút đông đảo người mua và bán, tăng doanh thu chiết khấu giá sản phẩm, quảng cáo… Một số sàn TMĐT không thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các nội dung trên. Một số cá nhân kinh doanh có thể thoải mái đăng tải trên sàn TMĐT các loại mặt hàng mà không bị kiểm soát.
Theo quy định tại điểm a khoản 6 Điều 63 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ, hành vi lừa đảo khách hàng trên website thương mại điện tử hoặc ứng dụng di động có thể bị xử phạt từ 40 - 50 triệu đồng, đồng thời đình chỉ hoạt động thưong mại điện tử từ 06 tháng đến 12 tháng đối với hành vi vi phạm.
Quy định đã có, song việc kiểm tra hoạt động TMĐT gặp không ít khó khăn. Người bán hàng trên sàn giao dịch TMĐT tìm mọi cách lách qua bộ lọc của sàn. Một số người cố tình bán hàng cấm không đưa rõ hình ảnh sản phẩm, đưa tên khác hoặc tạo nhiều tài khoản khác nhau để bán hàng... 
Bên cạnh đó, mức phạt được đánh giá là quá nhẹ so với lợi nhuận thu được. Điều này không tạo ra sức răn đe đủ mạnh với đối tượng vi phạm. Vì vậy, để giải quyết triệt để tình trạng bán hàng giả, nhái, hàng cấm trên các trang TMĐT, cơ quan chức năng cần thường xuyên kiểm tra, tăng mức xử phạt, buộc các chủ sàn TMĐT phải có trách nhiệm với sản phẩm bày bán trên sàn của mình.
Thời gian gần đây, Chính phủ đã ban hành một số điều luật mới nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, cụ thể theo quy định mới tại khoản 1 Điều 12 Nghị định số 85/2021/NĐ-CP, thông tin về hàng hóa, dịch vụ đối với website TMĐT bán hàng phải được người cung cấp chi tiết. Nỗ lực này nhằm giảm thiểu những hành vi lừa đảo, bán đồ trái phép trên các trang thương mại điện tử, tạo tâm lý an tâm cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, trên thực tế, một số chế tài vẫn chưa đủ sức răn đe và nguy cơ thu thập thông tin trái phép trên mạng vẫn còn rất nhiều. 
Cùng với đó Tổng cục Quản lý thị trường đã xây dựng Kế hoạch đấu tranh, phòng chống hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ và hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ giai đoạn 2021-2025 (Kế hoạch 888). Trong đó, Tổng cục Quản lý thị trường đặt mục tiêu cụ thể hàng năm để đấu tranh ở thương mại truyền thống và cả không gian TMĐT. Trong quá trình thực thi công vụ sẽ kết hợp với các cơ quan chức năng trao đổi thường xuyên hơn thông tin về hàng giả, hàng nhái và các loại hàng hóa vi phạm. Đơn vị sẽ kết hợp các hiệp hội, cơ quan báo chí để xử lý và ngăn chặn những vi phạm. Mục tiêu là tạo môi trường lành mạnh cho doanh nghiệp chân chính và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Đối với Cục Quản lý thị trường tỉnh Tây Ninh cũng ban hành Quyết định số: 312/QĐ-QLTTTN, ngày 12/3/2024 Quyết định Ban hành Kế hoạch công tác về thương mại điện tử năm 2024 của Cục Quản lý thị trường tỉnh Tây Ninh. 
Một số giải pháp quản lý thương mại điện tử.
Các lực lượng chức năng phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, chống hàng gian, hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng cần thực hiện tốt các nội dung sau:
Việc đấu tranh với các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trên không gian mạng gặp rất nhiều khó khăn. Do các hành vi vi phạm này có tính ẩn danh cao, dễ giả mạo, thay đổi che giấu nhân thân lý lịch người thực hiện hành vi vi phạm; có thể tẩy xóa, sửa chữa, thay đổi dấu vết, chứng cứ nhằm đối phó cơ quan chức năng. Bên cạnh đó, hành vi vi phạm được thực hiện không phân biệt ranh giới, vị trí địa lý, không gian. Đối tượng có thể ở vị trí này để thực hiện hành vi buôn lậu, buôn bán hàng giả, gian lận thương mại ở vị trí khác. Điều này đặt ra yêu cầu cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan, như: lực lượng an ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, cảnh sát kinh tế, lực lượng quản lý thị trường, hải quan, Cục Thương mại điện tử và kinh tế số, Cục Quản lý cạnh tranh (Bộ Công thương), cơ quan thuế… trong quá trình tác nghiệp thu thập thông tin, tài liệu về hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại trên không gian mạng, để đảm bảo hiệu quả trong công tác. Quá trình phối hợp phải có kế hoạch cụ thể chi tiết về thời gian, địa điểm, phân công lực lượng tham gia, phụ trách…
Cùng với đó là sự phối hợp của lực lượng công an địa phương để phòng ngừa việc đối tượng chống đối, tẩu tán hàng hóa, tang vật khi bị phát hiện; khống chế, thu giữ các phương tiện điện tử, các hệ thống kỹ thuật liên quan đến hoạt động vi phạm pháp luật trong quá trình tiến hành kiểm tra, khám xét; khai thác đối tượng liên quan như: bảo vệ, nhân viên bán hàng, giao hàng… để thu thập thông tin, tài liệu về các đối tượng có liên quan.
Cần làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền vận động các cơ sở kinh doanh ký cam kết không kinh doanh hàng giả; không kinh doanh hàng cấm, hàng nhập lậu, không kinh doanh hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ; không kinh doanh, bày bán hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; niêm yết và thông báo số điện thoại đường dây nóng của các ngành, lực lượng chức năng để người dân biết, chủ động kiến nghị, phản ánh.
Các lực lượng chức năng tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, tổng hợp các biện pháp nghiệp vụ trong kiểm tra, giám sát các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động thương mại điện tử; phát hiện, xử lý nghiêm các đối tượng lợi dụng hoạt động thương mại điện tử để buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Và đặc biệt là hoàn thiện cơ chế chính sách, pháp luật nhà nước để nâng cao hiệu quả đấu tranh với loại hình vi phạm này.
Thực hiện công tác đấu tranh chống chống buôn lậu, gian lận thương mại, chống hàng gian, hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng.
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về thương mại điện tử, cũng như ứng dụng thương mại điện tử, chuyển đổi số để người dân có kiến thức nhận biết khi mua sắm trên không gian mạng.
Nghiên cứu xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và cơ chế chia sẻ, cung cấp thông tin trong nội bộ cơ quan về đối tượng vi phạm liên quan đến hoạt động TMĐT.
Nghiên cứu cách thức tìm kiếm, thu thập thông tin đối tượng, mặt hàng vi phạm; cách thức quản lý cơ sở kinh doanh trên không gian mạng.
Thường xuyên theo dõi phương thức, thủ đoạn của các đối tượng thông qua môi trường mạng, để trao đổi thông tin để có phương án kiểm tra đạt hiệu quả.
Chủ động nghiên cứu, kịp thời đề xuất phương án kiểm tra trên không gian mạng khi phát hiện vụ việc./.